Thị trường tiền mã hóa đầy tiềm năng nhưng cũng ẩn chứa nhiều rủi ro, trong đó Exit scam là một trong những mối nguy hiểm lớn nhất cho các nhà đầu tư. Vậy Exit scam là gì? Làm thế nào để phòng tránh Exit scam hiệu quả? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết để bảo vệ bản thân khỏi thủ đoạn lừa đảo tinh vi này.
Mục Lục
Exit scam là gì?
Exit scam là hành vi gian lận tinh vi mà kẻ gian lợi dụng lòng tin của nhà đầu tư để thu lợi bất chính. Chúng thường tạo dựng hình ảnh dự án đầy hứa hẹn, thu hút nguồn vốn đầu tư, sau đó bỏ trốn cùng toàn bộ số tiền.
Trong lĩnh vực tiền điện tử, exit scam thường được thực hiện bởi các nhà phát triển tiền điện tử. Sau khi huy động được một khoản tiền đầu tư đáng kể thông qua các đợt ICO (Initial Coin Offering) hay presale, họ sẽ đột ngột ngừng hoạt động dự án, rút cạn số tiền đã huy động và biến mất. Hậu quả là nhà đầu tư bị mất trắng, ôm mớ token hoặc tài sản không còn giá trị và gần như không thể thu hồi.
Exit scam hoạt động như thế nào?
Khác với những phương thức lừa đảo khác đòi hỏi kiến thức lập trình, Exit scam không yêu cầu thủ đoạn phức tạp, biến nó thành mối nguy hiểm tiềm ẩn cho bất kỳ ai tham gia thị trường.
Theo báo cáo của CertiK, Exit scam đã gây thiệt hại 231 dự án và 38,8 triệu USD chỉ trong nửa đầu năm 2023. Con số này cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề và ảnh hưởng tiêu cực đến niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường tiền điện tử.
Quy trình hoạt động của Exit scam thường diễn ra theo ba giai đoạn:
- Giai đoạn Marketing:
– Kẻ lừa đảo tạo dựng một dự án tiền điện tử với những lời hứa hẹn hấp dẫn về lợi nhuận cao và thời gian hoàn vốn ngắn ngủi.
– Họ sử dụng các kênh truyền thông như mạng xã hội, website, influencer marketing để quảng bá rầm rộ, thu hút sự chú ý và niềm tin của nhà đầu tư.
- Giai đoạn Gọi vốn:
– Khi đã thu hút được lượng nhà đầu tư tiềm năng, kẻ lừa đảo sẽ tiến hành gọi vốn thông qua các hình thức chưa được kiểm định hoặc bảo hộ pháp lý như ICO (Initial Coin Offering) hoặc gọi vốn trực tiếp.
– Họ đưa ra những cam kết lợi nhuận cao, quyền lợi hấp dẫn để thuyết phục nhà đầu tư tham gia và nộp tiền.
- Giai đoạn Exit:
Sau khi huy động được một lượng tiền lớn, kẻ lừa đảo sẽ đột ngột đóng cửa dự án, biến mất cùng với số tiền của các nhà đầu tư, bỏ lại họ với những khoản thiệt hại nặng nề.
Các hình thức exit scam phổ biến
ICO/presale
Vào năm 2017, hiện tượng exit scam nổi lên mạnh mẽ trong thị trường tiền điện tử, khi nhiều dự án huy động vốn qua ICO hoặc presale đã thu về hàng tỷ USD. Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian ngắn, các dự án này lần lượt thông báo ngừng hoạt động và biến mất cùng với số tiền của các nhà đầu tư.
Tại Việt Nam, một ví dụ tiêu biểu là dự án Pincoin của công ty ModernTech bán token iFan thông qua ICO. Theo báo Tuổi Trẻ, Pincoin đã huy động thành công 660 triệu USD từ 32.000 nhà đầu tư.
Do ICO là một phương thức huy động vốn không được kiểm định bởi bên thứ ba, công ty ModernTech đã biển thủ toàn bộ 660 triệu USD và sau đó bỏ trốn.
CEX exit scam
CEX exit scam là một dạng lừa đảo mà các sàn giao dịch tập trung (CEX) bất ngờ ngừng hoạt động hoặc biến mất, không hoàn trả tài sản cho người dùng và đội ngũ đứng sau sàn giao dịch này sẽ mang theo tiền và bỏ trốn.
Một ví dụ điển hình là MT Gox – một trong những sàn giao dịch tiền điện tử lớn đã bất ngờ tuyên bố đóng cửa vào năm 2014 – 2015 khiến người dùng không thể rút tiền.
Chính phủ sau đó đã điều tra MT Gox và phát hiện rằng đội ngũ quản lý sàn đã biển thủ 750,000 Bitcoin của khách hàng, trị giá khoảng 500 triệu USD vào thời điểm đó.
Mặc dù chính phủ đã thu hồi được 200,000 Bitcoin để trả lại cho nhà đầu tư, số Bitcoin còn lại vẫn chưa rõ tung tích.
Rug Pull
Rug pull là thuật ngữ chỉ việc các nhà phát triển rút thanh khoản đột ngột, làm mất giá trị tài sản của người dùng. Rug pull thường xuất hiện ở thị trường DeFi, trong khi exit scam có thể xảy ra ở mọi thị trường.
Ví dụ: Năm 2021, dự án Squid Game đã thu hút nhiều người tham gia nhờ lấy tên theo bộ phim Hàn Quốc nổi tiếng. Tuy nhiên, chỉ sau 48 giờ, dự án đã rút thanh khoản qua smart contract khiến giá trị token về 0 và nhà đầu tư mất toàn bộ tiền.
Giống như exit scam, rug pull bắt đầu bằng việc một cá nhân tạo ra một token và quảng bá nó. Họ sau đó thêm thanh khoản trên các sàn giao dịch phi tập trung (DEX) và kêu gọi người dùng mua. Đến một thời điểm nào đó, kẻ lừa đảo sẽ rút thanh khoản qua smart contract và biến mất cùng số tiền.
Rug pull có hai loại:
- Soft Rug: Đội ngũ bán tháo token của họ và rời bỏ dự án, làm cho token mất giá trị nhanh chóng, khiến người dùng không kịp bán.
- Hard Rug: Đội ngũ tạo mã độc trong smart contract và rút toàn bộ thanh khoản trong pool.
NFT Rug Pull
NFT Rug Pull là một dạng lừa đảo mà những người sáng tạo các bộ sưu tập NFT bất ngờ bỏ rơi dự án, làm cho NFT của người dùng mất giá trị. Theo Comparitech, NFT rug pull đã gây thiệt hại lên đến 6 triệu USD vào đầu năm 2023. Tuy vậy, hình thức lừa đảo này không phổ biến bằng các loại rug pull thông thường.
Một số vụ exit scam điển hình trong crypto
BitConnect (19/1/2018)
BitConnect, thành lập năm 2016 với token BCC, từng đạt mức vốn hóa 2.7 tỷ USD và trở thành một trong những dự án crypto lớn nhất 2017. Tuy nhiên, tháng 1/2018, đội ngũ BitConnect đột ngột đóng cửa, khiến vốn hóa sụt giảm thảm hại, token BCC mất giá 1.000 lần, phơi bày bản chất exit scam lớn nhất lịch sử crypto.
Sự kiện này gây phẫn nộ trong cộng đồng và trở thành bài học cảnh tỉnh cho các nhà đầu tư về rủi ro trong thị trường tiền điện tử.
OneCoin (4/11/2019)
OneCoin, thành lập năm 2014 bởi Ruja Ignatova đã thu hút hàng triệu người bởi token tăng trưởng mạnh, đạt mức vốn hóa 4 tỷ USD (2015-2016). Tuy nhiên, dự án vấp phải nghi ngờ về tính hợp pháp. Năm 2017, nhiều quốc gia cảnh báo người dân về nguy cơ mất tiền khi tham gia OneCoin. Cuối cùng, tháng 11/2019, nhà sáng lập Ruja Ignatova biến mất cùng số tiền tỷ đô của nhà đầu tư, biến OneCoin thành một vụ lừa đảo lớn.
Friendsies Ai (21/2/2023)
Friendsies Ai là một dự án NFT được thành lập vào tháng 11/2021, đã huy động thành công 5 triệu USD chỉ sau một đợt mint. Tuy nhiên, đến tháng 2/2023, Twitter của dự án đột ngột ngừng hoạt động và đội ngũ dự án không thể liên lạc được, biến bộ sưu tập NFT này thành một dự án ma.
LoopX
LoopX, dự án ICO hứa hẹn lợi nhuận cao nhờ phần mềm giao dịch tiên tiến, thu hút 4.5 triệu USD đầu tư bằng Bitcoin và Ethereum. Tuy nhiên, sau khi nhận tiền, LoopX đột ngột biến mất vào tháng 2/2018, khiến nhà đầu tư trắng tay. Vụ việc gây chấn động cộng đồng crypto và là bài học đắt giá về lừa đảo ICO.
Cách phòng tránh thủ đoạn exit scam
Thực tế cho thấy chưa có biện pháp nào ngăn chặn exit scam hoàn toàn. Tuy nhiên, để giảm thiểu nguy cơ rơi vào lừa đảo này, bạn có thể xem xét các khía cạnh sau của dự án trước khi đưa ra quyết định đầu tư:
Lợi nhuận phóng đại
Để lôi kéo người dùng đến dự án exit scam, kẻ lừa đảo thường sử dụng những lời dụ dỗ về lợi nhuận vượt bậc, với tỷ lệ lãi suất hàng ngày (APR) cao đến mức khó tin. Ví dụ, BitConnect từng cam kết cho nhà đầu tư mức lãi suất 1% mỗi ngày (một con số vô cùng cao vào thời điểm đó).
Whitepaper sơ sài
Whitepaper là tài liệu quan trọng của một dự án, giúp người dùng hiểu rõ hơn về mô hình hoạt động và tokenomics của nó, từ đó cung cấp một cái nhìn tổng quan về nền tảng. Tuy nhiên, trong những trường hợp dự án có ý định exit scam từ đầu, whitepaper thường không được chuẩn chỉnh, với thông tin về tokenomics không rõ ràng.
Ngoài ra, theo nghiên cứu của Finance Research Letter, độ dài và chi tiết của whitepaper thường tương đương với mức độ uy tín của dự án.
Liên tục quảng cáo về giá token
Trong các dự án có định hướng phát triển rõ ràng và dài hạn, quảng cáo thường tập trung vào các ứng dụng và lợi ích của sản phẩm cho người dùng.
Tuy nhiên, đối với những dự án có ý đồ lừa đảo từ đầu, nền tảng thường thiếu chi tiết và khó quảng cáo. Do đó, đội ngũ dự án thường chuyển hướng quảng cáo tới giá trị của token và hứa hẹn sự tăng trưởng nhanh chóng của nó.
Không có kiểm tra bảo mật (audit)
Kiểm tra bảo mật là quá trình xác minh tính an toàn của smart contract của token nhằm ngăn chặn các hành vi như rug pull, exit scam trong dự án. Do đó, đối với các nền tảng chưa được kiểm toán, người dùng cần cẩn trọng vì nguy cơ lừa đảo có thể cao.
Ngoài ra, chi phí để thực hiện kiểm toán bảo mật bởi các công ty như CertiK, Trailofbits… là khá đắt đỏ. Do đó, những dự án có ý đồ lừa đảo thường tránh sử dụng các dịch vụ kiểm toán này từ đầu.
Không có thông tin đội ngũ dự án
Nếu người dùng thấy một dự án tiềm năng nhưng không thể xác định được đội ngũ phía sau thông qua các nguồn thông tin chính thống thì nên cảnh giác cao với những dự án này vì nguy cơ exit scam có thể rất cao.
Hiện nay, nhiều dự án lớn vẫn chưa công bố thông tin về đội ngũ phát triển, điều này cũng là điều mà người dùng nên chú ý.
Hoạt động theo mô hình Ponzi
Ponzi là mô hình kinh doanh phi pháp, trong đó lợi nhuận của những người đầu tư sớm được trả từ tiền của những người đầu tư sau. Khi không có người mới tham gia, dự án sẽ sụp đổ và tiền của nhà đầu tư sớm sẽ mất. Mô hình này đã được áp dụng trong các dự án như Bitconnect và OneCoin.
Mọi khoản đầu tư nói chung đều có tỷ lệ rủi ro. Tuy nhiên, rủi ro của các mô hình Ponzi cao hơn rất nhiều so với các hình thức đầu tư khác, điều mà nhiều nhà đầu tư thường bỏ qua vì bị mê hoặc bởi lợi nhuận hấp dẫn.
Một số nền tảng đánh giá dự án
Dưới đây là các nền tảng hữu ích để đánh giá dự án:
- Telegram Bot: Telegram hiện có nhiều Bot như HoneyPot, SafeAnalyzer để kiểm tra mức độ uy tín của dự án qua thanh khoản, thời gian khóa thanh khoản, phí giao dịch…
- LunarCrush: Nền tảng phân tích mức độ truyền thông và mạng xã hội của dự án. Dự án lừa đảo thường có mức độ truyền thông cao khi mới thành lập.
- Token Sniffer: Đánh giá smart contract, pool thanh khoản, số lượng người nắm giữ để đưa ra chỉ số độ tin cậy của token.
Tuy nhiên, các công cụ này chỉ là hỗ trợ và không thể đảm bảo tính chính xác hoàn toàn. Người dùng cần tỉnh táo và nghiên cứu kỹ trước khi đầu tư vào bất kỳ dự án nào.
Lời kết
Exit scam là mối nguy hiểm tiềm ẩn trong thị trường tiền mã hóa, đòi hỏi nhà đầu tư cần nâng cao cảnh giác và trang bị kiến thức để phòng tránh. Hãy luôn ghi nhớ những nguyên tắc được chia sẻ trong bài viết này để bảo vệ khoản đầu tư của bạn một cách an toàn và hiệu quả.
Các bài viết liên quan:
