Chính sách tiền tệ là gì? Vai trò và đặc điểm của chính sách tiền tệ 

Tương tự như chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ được xem là công cụ tác động toàn diện đến nền kinh tế. Tại Việt Nam, đây là chính sách được Chính phủ ưa chuộng trong việc điều tiết nền kinh tế nước nhà. Vậy Chính sách tiền tệ là gì? Chính sách tiền tệ có những đặc điểm và vai trò nào? Chính sách tiền tệ khác gì so với chính sách tài khóa? Mời bạn đọc tham khảo bài viết sau để biết thêm chi tiết. 

Chính sách tiền tệ là gì? 

Chính sách tiền tệ có tên tiếng Anh là Monetary Policy, đây là công tài chính kinh tế vĩ mô nhằm hướng tới nền các mục tiêu ổn định thông qua tác động đến việc cung ứng tiền cho nền kinh tế bằng các công cụ tín dụng và hối đoái. 

Những mục tiêu ổn định thường là ổn định giá cả, ổn định tiền tệ, giảm thất nghiệp, tăng trưởng kinh tế, giảm lạm phát,…

• Chính sách tài khóa là gì? Chính sách tài khóa bao gồm những gì và có vai trò gì?
• Forex là gì? Các đầu tư ngoại hối dễ sinh lời nhất
• Tầm quan trọng lãi suất khi giao dịch Forex

Phân loại chính sách tiền tệ

Chính sách tiền tệ được chia làm hai loại: Chính sách tiền tệ thu hẹp và chính sách tiền tệ mở rộng.

Chính sách tiền tệ thu hẹp

Chính sách tiền tệ thu hẹp hay còn gọi là chính sách tiền tệ thắt chặt, là việc Chính phủ điều chỉnh giảm mức cung tiền cho nền kinh tế bằng các hành động như tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, tăng lãi suất chiết khấu, bán chứng khoán ra thị trường. 

Chính sách này thường được áp dụng trong điều kiện nền kinh tế đang phát triển quá nhanh, lạm phát tăng cao. Khi lãi suất tăng cao, cá nhân và tổ chức dè dặt hơn trong việc chi tiêu và đầu tư, làm cho tổng cầu giảm khiến mức giá chung cũng giảm xuống.

Chính sách tiền tệ mở rộng 

Chính sách tiền tệ mở rộng còn được gọi là chính nới lỏng tiền tệ thường được sử dụng khi nền kinh tế suy thoái, tỷ lệ thất nghiệp tăng cao. Ngân hàng Nhà nước sẽ thực hiện 1 hoặc kết hợp 2 trong 3 cách gồm hạ lãi suất chiết khấu, giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc, tăng mua vào trên thị trường chứng khoán để tăng mức cung tiền cho nền kinh tế nhiều hơn bình thường. Khi lãi suất giảm, các doanh nghiệp vay tiền nhiều hơn để phát triển kinh doanh, người dân cũng tiêu dùng nhiều hơn làm cho tổng cầu tăng, tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho người dân. Quy mô nền kinh tế nhờ đó cũng mở rộng, thu nhập của người lao động tăng, thất nghiệp giảm.

Đặc điểm chính sách tiền tệ

Tín dụng thắt chặt hoặc tín dụng nới lỏng được xem là hai đặc điểm thường thấy của chính sách tiền tệ. Khi Fed nhận thấy nền kinh tế tăng trưởng không đủ nhanh hoặc có nguy cơ suy thoái, Fed mua chứng khoán từ những trung tâm giao dịch chứng khoán để bơm các khoản dự trữ mới vào hệ thống ngân hàng. Bằng cách mua thay vì bán chứng khoán, Fed sẽ mở rộng mà không cần thu hẹp nguồn cung dự trữ ngân hàng. Từ đây, sẽ tạo điều kiện dễ dàng hơn cho các ngân hàng để đáp ứng các yêu cầu dự trữ, và thực hiện các khoản vay mới. Ngược lại, Khi Fed lo ngại giá tăng quá nhanh hoặc nền kinh tế đang phát triển quá, Fed sẽ thắt chặt các vị thế dự trữ bằng cách bán các chứng khoán chính phủ để thoát khỏi tình trạng này. Quá trình này được biết đến như rút nguồn dự trữ. 

Bên cạnh chính sách tiền tệ, Fed cũng có một số kiểm soát tín dụng có lựa chọn để điều chỉnh chi phí tín dụng. Với các kiểm soát này, những yêu cầu bảo chứng đối với những chứng khoán được mua nhờ vào nhà môi giới – thương nhân và sự thuyết phục tinh thần cao. Từ đây, Fed cố gắng thuyết phục các ngân hàng tiếp tục theo các khuyến nghị của Fed qua sức ép không chính thức. 

Khác với chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ cũng được thực hiện trên hai công cụ là chính sách chi tiêu và thuế. Cả hai đều chia sẻ một mục tiêu chung: cân bằng tổng cầu trong nền kinh tế so với tổng cung, được đo bởi tổng sản phẩm quốc nội, việc làm và lãi suất, qua đó giữ lạm phát và thất nghiệp ở mức kiểm soát.

Mục tiêu của chính sách tiền tệ 

Dù triển khai hình thức nào, việc thực hiện chính sách tiền tệ bao giờ cũng hướng đến mục đích tạo công ăn việc làm cho người dân, giảm tỷ lệ thất nghiệp, kiểm soát lạm phát, ổn định và phát triển kinh tế bền vững.

Tăng trưởng kinh tế

Mục tiêu chính yếu đầu tiên của chính sách tiền tệ là tăng trưởng kinh tế. Bằng cách điều chỉnh khối lượng cung tiền cho nền kinh tế, lãi suất và tổng cầu kinh tế sẽ được điều phối. Từ đó giúp nhà nước gia tăng đầu tư, tăng sản lượng chung, tăng GDP. Đây cũng chính là dấu hiệu tăng trưởng kinh tế của một quốc gia.

Giảm tỷ lệ thất nghiệp

Chính sách tiền tệ sẽ giúp tăng cung tiền, từ đó quy mô nền kinh tế được mở rộng. Lúc này, các doanh nghiệp sẽ cần nhiều nhân công hơn để tăng cường sản xuất, và tạo ra nhiều việc làm cho người dân, tỷ lệ thất nghiệp giảm. mặc dù giải quyết được vấn đề việc làm, song việc tăng cung tiền sẽ dẫn đến một mức độ lạm phát nhất định. 

Chính vì vậy, Ngân hàng Nhà nước phải vận dụng kết hợp hiệu quả các công cụ tiền tệ để kiểm soát tỷ lệ thất nghiệp không vượt quá mức cho phép, đồng thời đưa nền kinh tế ổn định và tăng trưởng, khống chế tỷ lệ lạm phát ở mức cho phép.

Ổn định giá cả thị trường

Trong nền kinh tế vĩ mô, khi ổn định giá sẽ loại bỏ được biến động giá giúp Nhà nước hoạch định hiệu quả các mục tiêu phát triển kinh tế. Việc này góp phần kiến tạo môi trường đầu tư ổn định, an toàn. Từ đây, hấp dẫn các nhà đầu tư rót thêm vốn và tạo tiền đề cho kinh tế tăng trưởng và phát triển. 

Kiểm soát lạm phát

Lạm phát là mức giá hàng hóa chung tăng cao và đồng tiền giảm giá trị. Việc này gây khó khăn cho việc trao đổi hàng hóa trong nước và quốc tế. Ngân hàng Nhà nước sử dụng chính sách tiền tệ để bình ổn giá cả hàng hóa và giá trị đồng tiền, kiểm soát lạm phát.

Công cụ của chính sách tiền tệ

Tỷ lệ dự trữ bắt buộc

Để điều chỉnh mức cung tiền cho nền kinh tế, Ngân hàng Nhà nước sẽ tác động vào tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Nguyên nhân nằm ở chỗ tỷ lệ này chính là tỷ lệ lượng tiền phải giữ lại so với lượng tiền gửi huy động theo quy định của Ngân hàng Nhà nước. Thông thường, khoản tiền gửi tại Ngân hàng Nhà nước. Có hai cách để điều tiết tỷ lệ này:

• Tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, cung tiền giảm
• Giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc, cung tiền tăng.

Tỷ giá hối đoái

Tỷ giá hối đoái tác động tới xuất nhập khẩu, trao đổi ngoại tệ, dự trữ ngoại tệ. Đây là mức tương quan sức mua giữa nội tệ và ngoại tệ. Về bản chất, tỷ giá hối đoái không được xem là một của chính sách tiền tệ mà chỉ là công cụ hỗ trợ mà thôi. Vì nó không tác động làm thay đổi lượng cung tiền. Ngân hàng Nhà nước thực hiện điều chỉnh tỷ giá hối đoái để điều chỉnh lượng cung tiền bằng ngoại tệ của nền kinh tế. Ta có các trường hợp như sau:

• Để kích cung tiền bằng ngoại tệ giảm: Ngân hàng Nhà nước sẽ điều chỉnh tăng tỷ giá hối đoái bằng cách bán giấy tờ có giá cho các Ngân hàng Thương mại và thu về ngoại tệ.
• Để kích cung tiền bằng ngoại tệ tăng: Ngân hàng Nhà nước sẽ điều chỉnh giảm tỷ giá hối đoái bằng cách mua vào giấy tờ có giá của các Ngân hàng Thương mại trên thị trường mở bằng ngoại tệ. 

Lãi suất chiết khấu

Thông thường, Các Ngân hàng thương mại sẽ phải dự trữ một khoản tiền nhất định để phòng ngừa trường hợp rút tiền mặt bất thường của khách hàng. Nếu khoản dự trữ này không đủ, Ngân hàng thương mại sẽ vay Ngân hàng Nhà nước với lãi suất chiết khấu. 

Như vậy, lãi suất chiết khấu là khoản lãi áp dụng các Ngân hàng thương mại vay đối với các khoản vay đáp ứng nhu cầu tiền mặt bất thường. Khi Chính phủ thực hiện điều chỉnh lãi suất chiết khấu, lượng tiền cơ sở thay đổi, cung tiền cũng thay đổi theo. ta có những trường hợp sau:

• Nếu Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh lãi suất chiết khấu tăng, Ngân hàng thương mại sẽ phải dè chừng khoản vay này, chủ động dự trữ nhiều hơn, từ đó cung tiền trong nền kinh tế giảm. 
• Nếu Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh giảm lãi suất chiết khấu, các Ngân hàng thương mại vay nhiều hơn, cung tiền tăng lên.

Hạn mức tín dụng

Hạn mức tín dụng ở đây được hiểu là mức dư nợ tối đa Ngân hàng Nhà nước quy định mà các Ngân hàng thương mại phải chấp hành khi cấp tín dụng cho nền kinh tế. Khi Ngân hàng Nhà nước thực hiện điều chỉnh hạn mức tín dụng, ta có thấy những trường hợp sau:

• Điều chỉnh tăng, cung tiền tăng; 
• Điều chỉnh giảm, cung tiền giảm.

Nghiệp vụ thị trường mở

Công cụ của chính sách tiền tệ này dùng để chỉ việc Ngân hàng Nhà nước mua hoặc bán các loại chứng khoán trên thị trường mở. Lượng dự trữ của các Ngân hàng thương mại sẽ được tác động, từ đây ảnh hưởng đến việc cung ứng tín dụng ra thị trường, giúp điều chỉnh lượng cung tiền. Với việc điều chỉnh này, ta có những trường hợp sau:

• Nếu Ngân hàng Nhà nước mua chứng khoán trên thị trường mở, các Ngân hàng thương mại có thêm khoản tiền dự trữ, lượng cung tiền cho nền kinh tế tăng. 
• Nếu Ngân hàng Nhà nước bán chứng khoán, lượng cung tiền sẽ giảm. Đây chính là mục tiêu của chính sách tiền tệ.

Tái cấp vốn

Là việc Ngân hàng Nhà nước cấp tín dụng cho các Ngân hàng thương mại thông qua việc mua bán giấy tờ có giá, từ đó cung cấp nguồn vốn ngắn hạn và phương tiện thanh toán cho Ngân hàng thương mại. Qua đó, Ngân hàng Nhà nước đã tăng lượng tiền cung ứng cho nền kinh tế.

Phân biệt chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa

Ta có bảng phân tích sau: 

Chính sách tiền tệ có vai trò gì với nền kinh tế?

Chính sách tiền tệ giữ vai trò trọng yếu trong việc điều tiết lượng tiền lưu thông trong nền kinh tế. Nhờ vào chính sách này, việc kiểm soát hệ thống tiền tệ của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước sẽ được thực hiện dễ dàng hơn. 

Từ đây, lạm phát sẽ được kiềm chế, giảm tỷ lệ thất nghiệp, bình ổn giá, ổn định sức mua của đồng tiền, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Không chỉ vậy, thông qua chính sách tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước có thể kiểm soát hoạt động của toàn bộ Ngân hàng thương mại và Tổ chức tín dụng trên toàn quốc.

Chẳng hạn như trong thời kỳ đại dịch Covid khó khăn vừa qua, nền kinh tế đa phần các quốc gia đều ảnh hưởng lớn và thiệt hại nặng nề. Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện chính sách tiền tệ để ổn định tình hình kinh tế. Tiêu biểu nhất là việc cắt giảm lãi suất, nhờ đó giảm gánh nặng tài chính và đẩy mạnh hoạt động đầu tư kinh doanh, thúc đẩy kinh tế phát triển trong tình hình dịch bệnh.

Bên cạnh đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 15/2020/QĐ-TTG, theo đó Ngân hàng Nhà nước thực hiện tái cấp vốn cho Ngân hàng chính sách xã hội. Qua đó, người sử dụng lao động vay trả lương ngừng việc cho người lao động.

Hạn chế chính sách tiền tệ 

Mặc dù có những ưu điểm nổi trội, nhưng chính sách tiền tệ vẫn tồn tại một số yếu điểm như: 

• Trong quá trình đầu tư, nếu tư nhân không nhạy cảm với lãi suất thì chính sách tiền tệ sẽ không phát huy hết công năng. Nhờ vào việc điều chỉnh mức cung tiền, lãi suất cũng được điều chỉnh và điều tiết đầu tư tư nhân, gián tiếp tác động với tổng cầu, điều tiết kinh tế vĩ mô. Đồng thời, khi lãi suất tăng, vốn đầu vào của doanh nghiệp tăng lên kéo theo giá hàng hoá đầu ra tiếp tục tăng cao. Từ đây, lạm phát không được kiểm soát và chính sách tiền tệ sẽ kém hiệu quả.
• Chính sách tiền tệ sẽ kém hiệu quả nếu chính phủ không cam kết kiểm soát việc in thêm tiền. Khi Chính phủ sử dụng chính sách tiền tệ thắt chặt nhằm hạn chế mức lạm phát, việc này dẫn đến thâm hụt ngân sách. Lúc này, bắt buộc chính phủ có thể in thêm tiền. Điều đó sẽ gây tác động ngược chiều với chính sách tiền tệ thắt chặt.
• Chính sách tiền tệ mở rộng có thể khiến lãi suất xuống quá thấp. Các ca nhân và chủ đầu đầu sẽ e ngại việc gửi tiền vào ngân hàng và quyết định nắm giữ tiền mặt. Điều này, khiến hệ thống ngân hàng thương mại thiếu vốn cho vay. Các nhà đầu tư tư nhân không thể mở rộng quy mô kinh tế, làm giảm hiệu quả của chính sách.

Kết luận

Nói tóm lại, chính sách tiền tệ là một trong những công cụ hỗ trợ điều tiết nền kinh tế được nhiều quốc gia sử dụng ngày nay. Tại Việt Nam, chính nhờ vào các chính sách này giúp đất nước khắc phục những tàn dư và khó khăn kinh tế của mùa dịch Covid. Với bài viết trên, chúng tôi hy vọng có thể cung cấp cho bạn đọc những thông tin hữu ích về chính sách tiền tệ. Chúc các nhà đầu tư một ngày an lành.