Từ lâu công việc lưu ký tại sàn chứng khoán đã trở thành một công việc không thể thiếu bởi giúp cổ phần dễ dàng thông qua sàn giao dịch. Chính vì vậy, chứng khoán lưu ký giúp cho việc mua ban bán, chuyển nhượng vì thế trở nên dễ dàng hơn nhiều. Vậy chứng khoán lưu ký là gì? Chứng khoán lưu ký có những nguyên tắc nào? Mời bạn đọc tham khảo bài viết dưới đây.
Mục Lục
Tổng quan về chứng khoán lưu ký
Chứng khoán lưu ký là gì?
Chứng khoán lưu lý là dạng chứng khoán mà trong đó các giấy tờ đã hợp pháp về quyền sở hữu sau khi đã được ký gửi tại hệ thống của chứng khoán lưu ký. Trên thị trường chứng khoán, chỉ có chứng khoán lưu ký mới có thể thực hiện giao dịch.
Trên thực tế, những cổ phần của các công ty chưa niêm yết trên sàn chứng khoán luôn nhận được nhiều sự quan tâm nhà đầu tư. Phía nhà đầu tư luôn đặt những kỳ vọng rằng họ sẽ kiếm được một khoản lợi kếch xù từ việc mua sớm trước khi cổ phiếu lên sàn. Thực tế đã chứng minh, đây là những dự định hay, bởi đã có rất nhiều nhà đầu tư thành công, thậm chí số tiền họ kiếm được tăng gấp nhiều lần số vốn bỏ ra ban đầu.
Tuy nhiên, nhà đầu tư phải chú ý rằng, với hình thức mua cổ phần sớm như trên phía công ty chỉ cấp cho bạn sổ cổ đông/giấy tờ chứng minh quyền sở hữu chứng khoán mà thôi. Về cơ bản, những cổ phần này chưa lưu ký hay còn gọi là chứng khoán chưa lưu ký. Do đó, nhà đầu tư cần phải thực hiện việc lưu ký chứng khoán.
Kiến thức cơ bản về chứng khoán
Hệ thống chứng khoán lưu ký
Một hệ thống chứng khoán lưu ký bao giờ cũng có hai thành phần: Trung tâm Lưu ký chứng khoán và các thành viên lưu ký.
- Theo Điểm a, Khoản 1 Điều 56 Luật chứng khoán 2019, thành viên chứng khoán lưu ký là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại hoạt động tại Việt Nam được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán bởi Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước và được sự phê chuẩn trở thành thành viên lưu ký của Trung tâm Lưu ký chứng khoán.
- Việc lưu ký chứng khoán của các nhà đầu tư chỉ được thực hiện tại các thành viên lưu ký của Trung tâm giao dịch chứng khoán.
Thành viên thực hiện lưu ký phải có nhiệm vụ mở tài khoản chứng khoán thật chi tiết và quản lý tách biệt tài sản của từng cá nhân. Điều này, góp phần đảm bảo quyền, lợi ích của khách hàng tham gia và tránh tình trạng lẫn lộn khó kiểm soát.
Theo quy định chứng khoán lưu ký, những tài sản được lưu khí phải là tài sản thuộc sở hữu của khách hàng và quản lý tách biệt riêng với tài sản của thành viên. Nghiêm cấm mọi hành vi sử dụng chứng khoán trong tài khoản của khách hàng đối với thành viên lưu ký dù cho bất kỳ trường hợp nào, nếu vi phạm sẽ xử phạt theo quy định pháp luật.
Nguyên tắc chứng khoán lưu ký
Theo Điều 25 khoản 1 Thông tư 05/2015/TT-BTC quy định như sau: (đại ý)
- Nguyên tắc của việc lưu ký chứng khoán của khách hàng tại VSD được thực hiện như sau: khách hàng chứng khoán lưu ký tham gia lưu ký tại thành viên lưu ký và thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại VSD.
- Với tư cách là người được khách hàng ủy quyền, thành viên lưu ký thực hiện các nghiệp vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán nếu đã nhận lưu ký các chứng khoán của khách hàng. Để lưu ký chứng khoán, khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán với thành viên lưu ký.
- VSD nhận tái lưu ký chứng khoán từ các thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp. Để tái lưu ký chứng khoán, thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp tại VSD.
Hiệu lực lưu ký chứng khoán
Theo Điều 29 Thông tư 05/2015/TT-BTC quy định như sau: (đại ý)
- Hiệu lực của lưu ký chứng khoán tại VSD được tính từ thời điểm VSD thực hiện hạch toán trên tài khoản lưu ký chứng khoán liên quan của thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp mở tại VSD.
- Hiệu lực pháp lý cho việc hạch toán, chuyển khoản chứng khoán bằng bút toán ghi sổ giữa các tài khoản lưu ký chứng khoán của thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp hoặc khách hàng lưu ký tại VSD tương tự như chuyển giao chứng khoán vật chất và được pháp luật thừa nhận.
Mục đích chứng khoán lưu ký
Sau đây, là các mục đích chứng khoán lưu ký và lý giải nguyên nhân vì sao chứng khoán lưu ký quan trọng:
- Điều kiện trước hết để chứng khoán có thể giao dịch trên thị trường thông qua Sở giao dịch chính là lưu ký.
- Chi phí in ấn các chứng chỉ chứng khoán cũng như chi phí bảo quản, cất trữ sẽ được tiết kiệm hơn nếu thực hiện lưu ký.
- Làm tình trạng chứng khoán bị hư hỏng, thất lạc hoặc mất cắp giảm thiểu.
- Trên thị trường nói chung, nhà đầu tư nói riêng, chứng khoán lưu ký giúp đảm bảo tính thanh khoản nhanh, gia tăng vòng quay vốn.
- Nâng cao uy tín, an toàn cho các bên tham gia và giảm thiểu được rủi ro hoạt động của thị trường.
Với chứng khoán lưu ký, sau lệnh đặt mua thành công, số chứng khoán thuộc sở hữu của bạn được cập nhật dưới dạng dữ liệu trên hệ thống lưu ký tập trung, thay vì bạn phải nằm giữ một loạt cổ phiếu, trái phiếu giấy như trước. Người chơi có thể thay đổi hình thức nắm từ hữu hình sang vô hình nhưng giá trị của nó hoàn toàn giống nhau.
Hệ thống lưu ký của thành viên kết nối trực tiếp với hệ thống của VSD trong việc truyền dữ liệu, cập nhật và theo dõi chi tiết. Nhờ vào đó, giúp tránh các thiếu sót trong quá trình hoạt động, đảm bảo đúng và đủ tài sản của nhà đầu tư.
Phí chứng khoán lưu ký
Trên cơ sở sự giám sát liên tục của trung tâm lưu ký, chứng khoán lưu ký sẽ do công ty chứng khoán quản lý trực tiếp. Đây là lý do vì sao phát sinh khoản phí để trung tâm quản lý số chứng khoán này. Theo đó, phí này gọi là phí chứng khoán lưu ký. Nhìn chung, sẽ có một số đặc điểm như sau:
- Đây là khoản phí từ công ty chứng khoán được thu do trung tâm lưu ký.
- Phí lưu ký chỉ được dành vào các chứng khoán đã lưu ký. Trường hợp người dùng có rất nhiều chứng khoán (như cổ đông lớn, cổ đông nhà nước, cổ đông nội bộ gắn bó lâu dài với công ty, cổ đông chiến lược).
- Góp phần giúp bảo hiểm tài sản: đây là 1 khoản phí phải trả để trung tâm rà soát kiểm tra các Công ty chứng khoán hàng ngày dành cho các cổ đông nhỏ lẻ đại chúng để xem rằng họ đã quản lý đúng chưa.
- Phí lưu ký là một khoản phí phụ trong hệ thống các loại phí và thuế khi đầu tư chứng khoán, về cơ bản là khá thấp.
Chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký khác nhau như thế nào?
Về cơ bản để phân biệt hai hình thức chứng khoán này, nhà đầu tư có thể dựa vào hình thức giao dịch sở hữu cổ tức hoặc từ hình thức tồn tại của bản thân chứng khoán. Tổng của số chứng khoán chưa lưu ký và đã lưu ký hiện tại, chính là kết quả toàn bộ số chứng khoán đang niêm yết trên thị trường.
Chứng khoán lưu ký
Trên cơ sở đăng ký tại thành viên lưu ký hoặc trung tâm VSD, chứng khoán lưu ký là loại chứng khoán đã được lưu ký có chứng quyền hợp pháp và tồn tại dưới dạng những dữ liệu điện tử, tích hợp vào tài khoản đầu tư của khách hàng. Người nắm giữ có quyền cổ đông hoặc trái chủ thực hiện thông qua Trung tâm lưu ký chứng khoán hoặc các thành viên lưu ký. Hiện tại, chứng khoán lưu ký đang được giao dịch ở các sàn như HoSE, HNX,…
Nếu nhà đầu tư muốn sở hữu chứng khoán đã lưu ký, nhà đầu tư khi tham gia vào thị trường sẽ phải thực hiện giao dịch thông qua Sở giao dịch chứng khoán, mua bán trực tiếp trên sàn.
Chứng khoán chưa lưu ký
Trong khi đó, chứng khoán chưa lưu ký là những chứng khoán chưa được lưu ký cũng như chưa sở hữu quyền hợp pháp. Để sở hữu chứng khoán chưa lưu ký, nhà đầu tư sẽ phải giao dịch trực tiếp với tổ chức phát hành. Những loại chứng khoán này sẽ tồn tại dưới dạng giấy chứng nhận sở hữu cổ phần hoặc sổ cổ đông.
Chứng khoán chưa lưu ký vẫn được giao dịch nhưng quyền lợi cổ tức hay trái chủ chỉ được thực hiện thông qua công ty cổ phần. Thông thường, những công ty cổ phần chưa phải đại chúng và không đăng ký lưu ký tại VSD sẽ phát hành chứng khoán theo hình thức này.
Như vậy, để chuyển nhượng các giấy tờ của các chứng khoán này để chứng minh sở hữu, ta thực hiện hai cách sau:
- Tự nhà đầu tư tìm, trao đổi mua bán không thông qua sàn với tổ chức phát hành.
- Bắt buộc thực hiện lưu ký số cổ phần đang nắm giữ nếu tổ chức phát hành đăng ký lưu ký và có mã chứng khoán tại VSD.
Quá trình thực hiện chứng khoán lưu ký
Sau đây, là quá trình thực hiện lưu ký:
- Bước 1: Mở tài khoản chứng khoán tại các công ty chứng khoán.
- Bước 2: Cung cấp hồ sơ/giấy tờ chứng minh quyền sở hữu chứng khoán của bạn cùng với các giấy tờ cá nhân khác cho nhân viên hỗ trợ.
- Bước 3: Các công việc sẽ được nhân viên hỗ trợ theo quy trình, sau đó cung cấp cho khách hàng thông tin về tài khoản, số lượng chứng khoán theo đúng hồ sơ của bạn.
- Bước 4: Khách hàng có thể thực hiện mua bán, cầm cố bình thường thông qua sàn giao dịch một cách nhanh chóng, an toàn.
Một số lưu ý về chứng khoán lưu ký đối với nhà đầu tư
- Trước khi muốn được giao dịch qua các sàn giao dịch của trung tâm giao dịch chứng khoán, chứng khoán bắt buộc phải được lưu ký.
- Chỉ duy nhất các thành viên lưu ký chứng khoán của Trung tâm giao dịch chứng khoán mới thực hiện việc lưu ký.
- Các thành viên lưu ký chứng khoán bao gồm các ngân hàng thương mại và các công ty chứng khoán đã đăng ký làm thành viên của Trung tâm giao dịch chứng khoán và đã được Uỷ Ban Chứng Khoán Nhà Nước cấp phép cho hoạt động đó.
- Chỉ được phép mở một tài khoản lưu ký ứng với một thành viên dành cho mỗi nhà đầu tư.
- Phải cung cấp đầy đủ địa chỉ liên lạc đầy đủ, chính xác và rõ ràng nhất khi mở tài khoản chứng khoán lưu ký để tránh những tình huống phức tạp phát sinh sau này.
- Kể cả đối với cổ phiếu vô danh, người đứng tên chứng khoán lưu ký phải thực sự chính là người chủ sở hữu chứng khoán đó.
- Phải trùng hợp và tương thích giữa dãy số seri của giấy tờ chứng chỉ chứng khoán và số seri của chủ sở hữu đã đăng ký quyền sở hữu tại tổ chức phát hành.
- Việc quản lý tài khoản chứng khoán lưu ký tại VSD sẽ được thực hiện dựa trên tổng số dư trên các tài khoản chứng khoán lưu ký của khách hàng đã được mở tại các thành viên lưu ký. Đồng thời số liệu này phải luôn trùng khớp với số dư tài khoản lưu ký của thành viên được mở tại VSD.
- Bị từ chối thực hiện hoạt động này nếu giấy tờ chứng chỉ chứng khoán bị nhòe hay bị hỏng và không thể nhận diện được các thông tin cơ bản của nhà đầu tư.
- Đối với những chứng chỉ chứng khoán bị giả mạo hay mất cắp sẽ bị tạm giữ và giao cho tổ chức phát hành chứng khoán đó hoặc các cơ quan có thẩm quyền để xử lý.
- Tổ chức được ủy quyền thay mặt người đồng sở hữu chứng khoán đã lưu ký nhận các quyền được hưởng từ tổ chức phát hành như lãi trái phiếu, cổ tức, cổ phiếu thưởng là trung tâm giao dịch chứng khoán.
Kết luận
Nói tóm lại, chứng khoán lưu ký là một công việc quan trọng giúp cổ phần được giao dịch hợp pháp trên các sàn. Về cơ bản chứng lưu ký và chứng khoán chưa lưu ký sẽ khác nhau, nhà đầu tư cần chú ý để không nhầm lẫn khi tham gia đầu tư. Với bài viết trên, chúng tôi hy vọng rằng sẽ cung cấp cho bạn độc thông tin hay về chứng khoán lưu ký. Chúc các bạn giao dịch thành công.
