Thương phiếu là gì? Thương phiếu có những đặc điểm gì? 

Hình thức mua bán chịu ngày nay đã không còn quá xa lạ, bởi không phải bao giờ người mua cũng có thể thực hiện được thanh toán. Tuy nhiên, để đảm bảo quyền lợi giữa bên mua và bên bán cần những giấy tờ mang tính chất đảm bảo. Thương phiếu là một trong những loại giấy này. Mời bạn đọc tham khảo bài viết dưới để biết rõ hơn về thương phiếu. 

Thương phiếu là gì? 

Thương phiếu là loại giấy ghi nhận nợ chứng nhận quan hệ mua bán chịu, mang tính pháp lý đảm bảo người mua trả nợ đúng hạn và do các công ty có uy tín phát hành để vay vốn ngắn hạn từ thị trường tài chính. Thông thường, thương phiếu do chủ nợ lập để đảm bảo khoản nợ sẽ được con nợ thanh toán và dùng để đòi nợ khi cần thiết. Hoặc được con nợ tạo lập để  để cam kết trả tiền. 

Thương phiếu còn được gọi là kỳ phiếu thương mại. Trong tiếng Anh, thương phiếu có tên gọi là Commercial paper.

>Xem thêm

• Lưu ý khi giao dịch tín phiếu kho bạc
• Tìm hiểu giao dịch chứng khoán tự doanh
• Chứng quyền là gì? Đặc điểm khi giao dịch chứng quyền

Thương phiếu nguyên thuỷ thường xuất hiện trong các hoạt động mua bán hàng chịu giữa giữa các công ty kinh doanh với nhau. Thương phiếu này có thể được tạo lập do bên bán chịu hoặc bên mua chịu, song vẫn đảm bảo tính pháp lý và quyền lợi của đôi bên. Về bản chất, đây là là giấy xác nhận quyền đòi tiền khi đến hạn của người sở hữu thương phiếu.

Ngày nay, trước sự phát triển vượt bậc của tiền tệ, thương phiếu còn được phát hành để vay vốn trên thị trường tiền tệ thay vì chỉ phát hành trong quan hệ mua bán chịu hàng hoá như trước đó.

Đối với bất kỳ một thương phiếu nào, đều phải ghi rõ giá yêu cầu thanh toán hoặc cam kết thanh toán không điều kiện một số tiền xác định trong một thời gian nhất định.

Nhờ vào tính năng cho phép người dùng vay vốn trên thị trường tiền tệ, thương phiếu còn được xem là công cụ vay nợ ngắn hạn do các công ty và các ngân hàng lớn phát hành. Trước đây, các công ty thường vay vốn ngắn hạn ở các ngân hàng thương mại, nhưng sau đó họ dựa chủ yếu vào việc bán thương phiếu cho các trung gian tài chính và các công ty khác để vay vốn tức thời.

Thương phiếu gồm những loại nào? 

Tùy vào từng tiêu chí, thương phiếu sẽ được chia thành những loại khác nhau: 

Dựa trên cơ sở người lập, ta có hai hình thức thương phiếu sau: 

• Lệnh phiếu: Đây là loại hình thương phiếu do người phát hành lập. Là chứng chỉ có giá cam kết thanh toán không điều kiện một số tiền xác định  cho người thụ hưởng khi có yêu cầu hoặc vào một thời gian nhất định trong tương lai 
• Hối phiếu: Đây là loại thương phiếu do người ký phát lập. Là chứng chỉ có giá, yêu cầu người bị ký phát thanh toán không điều kiện một số tiền xác định cho người thụ hưởng khi có yêu cầu hoặc vào một thời gian nhất định trong tương lai.

 Dựa trên phương thức chuyển nhượng, ta có ba hình thức thương phiếu như sau:

• Thương phiếu đích danh: là loại thương phiếu có ghi tên người thụ hưởng.
• Thương phiếu ký danh: là loại thương phiếu có ghi tên người thụ hưởng và có quyền chuyển nhượng.
• Thương phiếu vô danh: là loại thương phiếu không ghi rõ tên người thụ hưởng.

Đặc điểm của thương phiếu 

Về nguồn gốc hình thành: Thương phiếu sẽ được hình thành từ giao dịch cơ sở. Giao dịch cơ sở là có trước, thương phiếu là cái có sau. Không có giao dịch cơ sở thì sẽ không có sự hình thành thương phiếu tương ứng.

Giao dịch cơ sở ở đây bao gồm những giao dịch hợp đồng thương mại. Theo đó, quyền và nghĩa vụ của hai bên mua và bán được quy định một cách rõ ràng, cụ thể: Người mua có nghĩa vụ thanh toán và có quyền lợi nhận hàng từ người bán. Ngược lại, người bán có nghĩa vụ giao hàng và có quyền lợi nhận tiền thanh toán từ người mua. 

• Đối với hối phiếu: Người bán sẽ giao hàng trước và sau đó ký phát hối phiếu đòi tiền người mua sau.
•  Đối với lệnh phiếu: Người mua sẽ ký phát lệnh phiếu cam kết trả tiền cho người bán, sau khi nhận được lệnh phiếu người bán sẽ giao hàng.

Thương phiếu là tài sản tài chính vô hình: đây là những tờ giấy nhỏ, nhưng lợi ích pháp lý trong tương lai chứa đựng bên trong và thể hiện ở nội dung và hình thức của thương phiếu. Hay nói một cách khác, thương phiếu cũng có tính pháp lý. 

Thương phiếu thường được nhận dạng một cách dễ dàng, trực tiếp. Trong giao dịch, khi nhận dạng được hình thức và nội dung của thương phiếu, thì mới có thể nhận biết được dung lượng các quyền pháp lý đối với lợi ích tương lai của thương phiếu. 

Thương phiếu là trái vụ một bên .

• Đối với lệnh phiếu: Thương phiếu là một chứng chỉ do người phát hành cam kết đối với người thụ hưởng sẽ thực hiện một nghĩa vụ dân sự- trả tiền.
• Đối với hối phiếu: Thương phiếu là một chứng chỉ do một người ký phát hành và lệnh cho người bị ký phát thực hiện một nghĩa vụ dân sự- trả tiền.

Do đó, việc thực hiện nghĩa vụ dân sự này còn không phụ thuộc vào khả năng thực hiện nghĩa vụ dân sự của người phát hành đối với lệnh phiếu và sự chấp nhận của người bị ký phát đối với hối phiếu.

Tính “trừu tượng” của thương phiếu: Khi thiết lập một thương phiếu, người lập không cần ghi rõ nguyên nhân phát sinh là gì mà chỉ cần ghi rõ  số tiền cần phải trả và các nội dung liên quan đến việc trả tiền. Bởi, trong lưu thông, mặt pháp lý của một thương phiếu sẽ không bị ràng buộc bởi nguyên nhân hình thành thương phiếu. Khoản nợ ghi trên thương phiếu là hoàn toàn độc lập và không phụ thuộc vào sự tồn tại hay không tồn tại của giao dịch cơ sở.

Tính bắt buộc của thương phiếu: Người trả tiền phải có nhiệm vụ trả tiền đúng hạn cho người thu hưởng, không có việc không được phép từ chối hoặc trì hoãn.

Tính lưu thông của thương phiếu: Thương phiếu có thể được lưu thông từ người này sang người khác trong thời hạn hiệu lực của nó.

Dựa vào mục đích của lưu thông thương phiếu, lưu thông vì thế cũng được chia làm 3 loại khác nhau:

• Lưu thông nhằm mục đích để đòi tiền: Lúc này, lưu thông có vai trò như là phương tiện thanh toán thay cho tiền mặt. Tức người thụ hưởng thương phiếu ủy quyền cho Ngân hàng đòi tiền người trả tiền thương phiếu.
• Lưu thông không nhằm mục đích chuyển nhượng quyền hưởng lợi thương phiếu: Lưu thông có bản chất như là chuyển nhượng tài sản. Người thụ hưởng thương phiếu ký hậu chuyển nhượng thương phiếu cho người khác.
• Lưu thông “hàng hóa thương phiếu”: Người sở hữu thương phiếu có thể bán cho Ngân hàng để lấy tiền ngay hoặc cầm cố thương phiếu để vay tiền, bởi thương phiếu là một loại tài sản tài chính. Về bản chất, lưu thông này không mang tính chất lưu thông thanh toán thương phiếu hay lưu thông chuyển nhượng thương phiếu.

Ưu và nhược điểm của thương phiếu

Ưu điểm

• Thương phiếu là công cụ thay thế tiền mặt nhờ vào tính chất lưu thông của nó. Chính vì vậy, thương phiếu giúp tiết kiệm tiền mặt và góp phần ổn định tiền tệ.
• Đảm bảo quyền lợi cho đôi bên trong các giao dịch mua bán chịu: Thương phiếu được xem là một cơ sở pháp lý trong quan hệ mua bán chịu, nhờ vào đó loại bỏ được tình trạng nợ nần dây dưa giữa các doanh nghiệp.
• Đảm bảo chắc chắn khi ngân hàng nhận chiết khấu hay nhận cho vay cầm cố: Tài sản đảm bảo này lại có tính thanh khoản cao vì ngân hàng có thể mang đi tái chiết khấu hoặc tái cầm cố tại NHNN để khôi phục nguồn vốn của mình. 
• Chứng khoán hóa các khoản cho vay của ngân hàng: Trường hợp người đi vay vốn ngân hàng nhận nợ bằng lệnh phiếu, khi cần thiết, ngân hàng có thể bán khoản nợ này để thu nợ trước hạn bằng cách chuyển nhượng lệnh phiếu cho ngân hàng khác.
• Giúp tăng thu nhập, hạn chế rủi ro: Nhờ vào nghiệp vụ bảo lãnh và thu hộ thương phiếu, ngân hàng vì thế có thể tăng thu nhập nhưng không tăng rủi ro trong hoạt động kinh doanh của mình.

Nhược điểm

• Cơ sở tín dụng của thương phiếu không được đảm bảo: Chính vì thương phiếu có tính trừu tượng, các doanh nghiệp thông đồng nhau lập ra thương phiếu khống. Đây là những thương phiếu không sinh từ quan hệ mua bán chịu. Song, chúng vẫn được đem ra cầm cố. Cơ sở đảm bảo của thương phiếu là tín dụng hàng hoá vì thế không thể tồn tại, số tiền cho vay được ngân hàng phát ra không có cơ sở đảm bảo.
• Khó mở rộng quy mô mua bán: Trong trường hợp nhu cầu mua chịu quá lớn và thời gian quá lâu khó có thể mở rộng quy mô (khối lượng) và thời gian mua bán chịu hàng hoá trong bởi ảnh hưởng một phần từ các hạn chế của tín dụng thương mại.
• Không mở rộng quan hệ mua bán: Quan hệ mua bán chịu này chỉ có thể phát sinh giữa những doanh nghiệp tín nhiệm, có giao dịch thường xuyên với nhau.

Mặc dù vậy, do tín dụng thương mại và tín dụng ngân hàng  tồn tại song song với nhau, nên những hạn chế trên tín dụng thương mại và của sự vận động thương phiếu sẽ giảm đến mức xem như không đáng kể.

Phát hành thương phiếu như thế nào?

Quá trình lập, ký và chuyển giao thương phiếu lần đầu của người ký phát hoặc người phát hành cho người thụ hưởng được gọi là phát hành thương phiếu.

Thương phiếu được coi là khoản nợ ngắn hạn của doanh nghiệp và được phát hành trong khoảng thời gian nhất định. Nguyên nhân xuất phát thường từ việc doanh nghiệp cần gấp 1 số tiền lớn để chi trả cho nhu cầu sản xuất. Trường hợp này, doanh nghiệp vẫn có thẻ thực hiện vay vốn ngân hàng, song thủ tục vô cùng lằng nhằng, tốn thời gian. Do đó, có khi cầm được tiền trên tay thì doanh nghiệp đã đi đến bước phá sản. Cho nên việc phát hành thương phiếu cực kỳ có lợi.

Người phát hành là người lập và ký phát hành lệnh phiếu. Pháp lệnh có quy định như sau:

• Người ký phát, người phát hành quy định phải là các doanh nghiệp, bao gồm công ty trách nhiệm hữu hạn, doanh nghiệp nhà nước, công ty cổ phần, công ty hợp danh, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp của các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội và hợp tác xã.
• Tổ chức tín dụng không phải là người phát hành, người ký phát.
• Thương phiếu được lập ra theo hình thức chiết khấu, nghĩa là người mua sẽ được mua với giá thấp hơn mệnh giá. Thu nhập của người sở hữu thương phiếu chính là chênh lệch giữa giá mua và mệnh giá thương phiếu.
• Thương phiếu phải được lập bằng tiếng Việt và đúng theo mẫu in sẵn của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. 
• Trong trường hợp có yếu tố nước ngoài, thương phiếu phải được lập bằng tiếng Việt và tiếng Anh.
• Các hình thức thông tin điện tử được sử dụng trong quan hệ thương phiếu  phải thực hiện theo quy định của Chính phủ.

Thời hạn thanh toán thương phiếu cụ thể do người thụ hưởng và người ký phát hoặc người phát hành xác định theo một trong các thời hạn sau đây:

•  Ngay khi xuất trình.
• Sau một thời hạn nhất định kể từ ngày hối phiếu được chấp nhận.
• Sau một thời hạn nhất định kể từ ngày ký phát hành.
• Thanh toán vào một ngày xác định cụ thể.

Thời hạn thanh toán thương phiếu, thời hạn truy đòi và thời hạn khởi kiện khi có tranh chấp về quan hệ thương phiếu được tính cả ngày nghỉ lễ và ngày nghỉ cuối tuần; nếu ngày cuối cùng của thời hạn trùng vào ngày nghỉ lễ, ngày nghỉ cuối tuần thì được chuyển sang ngày làm việc tiếp theo.

Việc phát hành thương phiếu nhằm

Bổ sung nguồn vốn ngắn hạn cho các nhu cầu vốn lưu động có tính chất mùa vụ.

Tài trợ bắc cầu: tài trợ bắc cầu được hiểu việc huy động vốn sở hữu hay nợ ngắn hạn trong thời gian 6 – 18 tháng của một đợt chào bán cổ phiếu ra công chúng hay phát hành tư nhân dự kiến, nhằm “bắc cầu” cho công ty đến với đợt huy động vốn tiếp theo.

Thực trạng thương phiếu ở Việt Nam? 

Tại Việt Nam, thương phiếu chỉ được sử dụng trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại từ 1954-1999. Các doanh nghiệp Việt Nam mặc nhiên áp dụng Luật thống nhất về hồi phiếu ULB 1930 khi phát hành hối phiếu để đòi tiền thương nhân hoặc ngân hàng nước ngoài .

Nhờ vào chính sách mở cửa, Việt Nam bước lên con đường đổi mới, mở rộng quan hệ với các nước trên thế giới, hoạt động xuất nhập khẩu của nước ta cũng được đổi mới. Các doanh nghiệp Việt Nam sử dụng hối phiếu trong phương thức thanh toán tín dụng chứng từ trong hoạt động thương mại, nhờ thu trong các hợp đồng mua bán ngoại thương.

Hối phiếu đã được sử dụng với tư cách là người bị ký phát khi nhập khẩu hàng hóa và là người thụ hưởng khi xuất khẩu hàng hóa ra nước ngoài. Kỳ phiếu chưa thấy được sử dụng.

Thông qua các ngân hàng thương mại, các doanh nghiệp Việt Nam đã tiến hành giao dịch thương phiếu và đạt nhiều doanh số. Tỷ lệ doanh số thanh toán có sử dụng thương phiếu (thanh toán bằng L/C và nhờ thu) chiếm đa phần, khoảng trên 80% tổng doanh số thanh toán quốc tế ở hầu hết các ngân hàng thương mại.

Kết luận

Nói tóm lại, thương phiếu là một trong những giấy tờ chứng nợ, có giá trị pháp lý. Với bài viết trên đây, chúng tôi hy vọng rằng sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin hữu ích về thương phiếu. Chúc các bạn giao dịch thành công.