Ma trận BCG là gì? Giải mã 4 yếu tố của một ma trận BCG

Ma trận BCG được xem là một công cụ phân tích chiến lược kinh doanh đắc lực, giúp các doanh nghiệp đánh giá và so sánh hiệu suất của các sản phẩm hoặc đơn vị kinh doanh khác nhau. Vậy, ma trận BCG thực chất là gì? Nó bao gồm các yếu tố nào? Một số ví dụ về ma trận BCG trong thực tế? Bài viết sau đây của giavang.com sẽ giúp các doanh nghiệp giải đáp tất cả.

Ma trận BCG là gì?

Ma trận BCG (BCG Matrix) là một công cụ phân tích kinh doanh quan trọng giúp các doanh nghiệp xác định và điều chỉnh chiến lược tăng trưởng thị phần. Theo lý thuyết, ma trận này sẽ phân loại các sản phẩm vào 4 nhóm khác nhau dựa trên 2 yếu tố chính để hỗ trợ việc đưa ra quyết định là nên đầu tư hay dừng lại. Nhờ việc sử dụng hai trục ngang và dọc, người xem có thể đánh giá được doanh nghiệp theo 2 khía cạnh:

• Thị phần (Market Share): Đo lường thị phần của sản phẩm trên thị trường là thấp hay cao.
• Tốc độ tăng trưởng (Market Growth): Đánh giá khả năng tăng trưởng của thị trường và tiềm năng phát triển của khách hàng trong thị trường đó.

Đọc thêm:

• Due diligence là gì? Tầm quan trọng của thẩm định tín nhiệm doanh nghiệp 
• Tapering là gì? Tác động của Tapering đến thị trường tài chính 

Những thành phần có trong ma trận BCG

Ma trận BCG sẽ được phân chia thành 4 phần (4 SBU) để phản ánh 4 yếu tố quan trọng cần phải được xem xét khi lựa chọn một chiến lược cụ thể. Mỗi SBU (Strategic business unit) – đơn vị kinh doanh chiến lược sẽ thể hiện cho mỗi nhóm danh mục sản phẩm đó, bao gồm:

SBU con chó (Dog)

Đây là các sản phẩm nằm trong góc phần tư “Con chó” của ma trận BCG, có thị phần tương đối thấp và tốc độ tăng trưởng thị trường cũng hạn chế.

Những sản phẩm/dịch vụ ở “SBU con chó” thường không có nhiều khả năng phát triển và mang lại lợi nhuận thấp cho doanh nghiệp. Do đó, các doanh nghiệp nên cân nhắc loại bỏ những danh mục này để tập trung nguồn lực vào các sản phẩm/dịch vụ khác có tiềm năng phát triển cao hơn.

SBU dấu chấm hỏi (Question Mark)

Danh mục nằm ở góc phần tư “Dấu chấm hỏi” sẽ bao gồm các loại sản phẩm/dịch vụ có thị phần tương đối thấp nhưng lại có tốc độ tăng trưởng thị trường cao. Điều này có nghĩa là các sản phẩm này có tiềm năng tăng trưởng lớn nhưng cần phải đầu tư nhiều để có thể cạnh tranh hiệu quả.

Thông thường, các khoản đầu tư vào nhóm “Dấu chấm hỏi” sẽ được tài trợ từ dòng tiền của nhóm “Bò sữa”. Doanh nghiệp cần thực hiện đánh giá chi tiết về tiềm năng của các sản phẩm/dịch vụ trong phần này để quyết định nên tiếp tục đầu tư hay giảm bớt.

SBU ngôi sao (Star)

SBU ngôi sao sẽ bao gồm các sản phẩm có thị phần tương đối cao và tốc độ tăng trưởng thị trường lớn. Những sản phẩm/dịch vụ này không chỉ dẫn đầu trên thị trường mà còn có tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ và tạo ra lợi nhuận lớn cho doanh nghiệp. Do đó, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược đầu tư để mở rộng và phát triển thị phần của các sản phẩm này.

Tuy nhiên, mặc dù “Ngôi sao” có khả năng tạo ra dòng tiền lớn nhưng chúng cũng đòi hỏi một khoản đầu tư đáng kể, chiếm phần lớn chi phí sản xuất. Khi thị trường đã trưởng thành đủ mạnh và các sản phẩm ở “Ngôi sao” vẫn duy trì thành công, chúng có thể chuyển thành nhóm “Bò sữa”.

SBU con bò sữa (Cash Cow)

Các sản phẩm/dịch vụ trong SBU “Con bò sữa” sẽ có thị phần tương đối cao nhưng tốc độ tăng trưởng thị trường thì lại thấp. Đây là những sản phẩm tạo ra lợi nhuận ổn định cho doanh nghiệp với mức đầu tư ít hơn.

Dù không cần nhiều vốn đầu tư, các sản phẩm ở nhóm “Con bò sữa” vẫn mang lại lợi nhuận và dòng tiền đáng kể. Chính vì vậy, chúng thường được sử dụng để tài trợ cho các sản phẩm ở nhóm “Ngôi sao” và “Dấu chấm hỏi”. Doanh nghiệp cần duy trì và tối ưu hóa hoạt động của các sản phẩm/dịch vụ trong nhóm này để đạt được lợi nhuận tối đa.

Một số ví dụ về ma trận BCG 

Ma trận BCG của Coca-cola

Coca-Cola là một trong những thương hiệu nước giải khát có ga nổi tiếng trên toàn thế giới. Hiện nay, các sản phẩm của Coca-Cola đã có mặt tại hơn 200 quốc gia.

Trong ma trận BCG của Coca-Cola, các SBU được phân loại như sau:

• Ngôi Sao: Dasani và Kinley – Hai sản phẩm này đang chiếm lĩnh thị trường tại Châu Âu và Hoa Kỳ và chưa có dấu hiệu tăng trưởng chậm lại.
• Dấu Chấm Hỏi: Diet Coke và Minute Maid – Dù chỉ thu hút được một lượng người tiêu dùng khiêm tốn, hai sản phẩm này vẫn được coi là có tiềm năng phát triển.
• Con Bò Sữa: Coca-Cola truyền thống – Sản phẩm này có tốc độ tăng trưởng thấp nhưng lại chiếm thị phần cao.
• Con Chó: Coca-Cola truyền thống – Với xu hướng giảm tiêu thụ nước ngọt có ga, sản phẩm này có nguy cơ bị mất thị phần vào tay các thương hiệu nước uống lành mạnh.

Ma trận BCG của Vinamilk

Vinamilk là một công ty hàng đầu trong ngành sản xuất và kinh doanh các sản phẩm sữa và thực phẩm từ sữa tại Việt Nam.Đến nay, Vinamilk đã tung ra thị trường nhiều dòng sản phẩm đa dạng như sữa nước, sữa chua, sữa đặc, bột ăn dặm và nhiều sản phẩm khác.

Trong ma trận BCG của Vinamilk, các SBU được phân loại như sau:

• Ngôi Sao: Sữa chua,sữa nước – Đây là hai mặt hàng chủ lực đóng góp lớn nhất vào doanh thu của Vinamilk, luôn được đầu tư cải thiện chất lượng để duy trì vị thế dẫn đầu trên thị trường.
• Dấu Chấm Hỏi: Sữa bột – Dù chiếm thị phần đáng kể tại khu vực nông thôn, sản phẩm này vẫn phải đối mặt với một số khó khăn khi cạnh tranh chung với các đối thủ nước ngoài ở khu vực thành thị.
• Con Bò Sữa: Sữa đặc – Sản phẩm này giữ thị phần cao nhưng tốc độ tăng trưởng bị hạn chế do phải cạnh tranh với các đối thủ lớn như Ông Thọ và Ngôi Sao Phương Nam.
• Con Chó: Nhóc Kem – Đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các thương hiệu kem khác như Merino và Celano, sản phẩm này không đạt được lợi nhuận như mong đợi, dẫn đến việc Vinamilk phải dừng đầu tư và ngừng sản xuất.

Ma trận BCG của Apple

Dưới đây là bảng ví dụ về ma trận BCG của thương hiệu Apple:

Trong ví dụ này, iPhone là sản phẩm có thị phần và tốc độ tăng trưởng của thị trường cao nhất nên được xếp vào nhóm “ngôi sao”. iPad có thị phần tương đối cao nhưng tốc độ tăng trưởng của thị trường lại thấp hơn so với iPhone, vì vậy iPad được xếp vào nhóm “dấu chấm hỏi”. Dòng sản phẩm Mac có thị phần tương đối thấp nhưng tốc độ tăng trưởng của thị trường ổn định, do đó Mac được xếp vào nhóm “bò sữa”. Còn iPod có thị phần đối thấp lẫn tốc độ tăng trưởng của thị trường đều thấp nên được xếp vào nhóm “chó”.

Quy trình phân tích ma trận BCG đúng chuẩn

Bước 1: Lựa chọn đơn vị cần phân tích

Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong quy trình phân tích bằng ma trận BCG là xác định đơn vị cụ thể mà bạn muốn phân tích. Các đơn vị phân tích có thể là một đơn vị kinh doanh (SBU), một brand, sản phẩm hoặc dịch vụ. Doanh nghiệp cần phải chọn đúng đơn vị để đảm bảo rằng quá trình phân tích sẽ được thực hiện chính xác và hiệu quả.

Bước 2: Xác định thị phần tương đối

Thị phần tương đối là tỷ lệ phần trăm của thị phần một sản phẩm/dịch vụ so với sản phẩm/dịch vụ dẫn đầu trong cùng ngành. Để xác định được chỉ số này, doanh nghiệp cần biết thị phần của sản phẩm/dịch vụ mình đang phân tích trong lĩnh vực cụ thể.

Thị phần tương đối được biểu diễn trên trục X và được tính bằng công thức:

Thị phần tương đối = Doanh số sản phẩm của doanh nghiệp trong năm/ Doanh số sản phẩm của đối thủ đầu ngành trong cùng năm

Bước 3: Xác định tốc độ tăng trưởng của thị trường

Tốc độ tăng trưởng của thị trường là chỉ số đo lường sự thay đổi của quy mô thị trường trong một khoảng thời gian cụ thể. Để tính toán chỉ số này, nhà quản trị cần thu thập dữ liệu về mức tăng trưởng tổng thể trong lĩnh vực mà doanh nghiệp đang hoạt động. Những dữ liệu này có thể là: tốc độ tăng trưởng doanh thu, số lượng sản phẩm mới xuất hiện trên thị trường hoặc các yếu tố liên quan khác.

Công thức để tính tốc độ tăng trưởng thị trường là:

Tốc độ tăng trưởng thị trường = (Doanh thu sản phẩm trong năm nay – Doanh số sản phẩm trong năm trước) / Doanh số sản phẩm trong năm trước

Bước 4: Phân loại theo mô hình BCG

Sau khi đã xác định cong thị phần tương đối và tốc độ tăng trưởng của thị trường, doanh nghiệp sẽ tiến hành phân loại các sản phẩm/dịch vụ của mình theo ma trận BCG vào bốn nhóm: Ngôi sao, Dấu chấm hỏi, Bò sữa và Con chó.

1. Con chó: Nhóm sản phẩm/dịch vụ có thị phần tương đối thấp và tốc độ tăng trưởng của thị trường thấp. Những sản phẩm này không có tiềm năng phát triển và mang lại lợi nhuận thấp cho doanh nghiệp.
2. Dấu chấm hỏi: Nhóm sản phẩm/dịch có thị phần tương đối thấp nhưng tốc độ tăng trưởng của thị trường cao. Những sản phẩm này có tiềm năng tăng trưởng cao nhưng cần đầu tư nhiều để có thể cạnh tranh hiệu quả.
3. Ngôi sao: Nhóm sản phẩm/dịch có thị phần tương đối cao và tốc độ tăng trưởng của thị trường cao. Những sản phẩm này có tiềm năng tăng trưởng cao và mang lại lợi nhuận lớn cho doanh nghiệp.
4. Bò sữa: Nhóm sản phẩm/dịch có thị phần tương đối cao nhưng tốc độ tăng trưởng của thị trường thấp. Những sản phẩm này mang lại lợi nhuận ổn định cho doanh nghiệp và cần ít đầu tư.

Bước 5: Ra quyết định

Sau khi đã phân loại các đơn vị vào ma trận BCG, bạn có thể xác định các chiến lược phù hợp cho từng nhóm. Cụ thể:

• Đối với nhóm các sản phẩm/dịch vụ thuộc nhóm Ngôi sao và Dấu chấm hỏi: doanh nghiệp nên đầu tư thêm để phát triển và mở rộng thị phần.
• Đối với nhóm Bò sữa: doanh nghiệp cần duy trì và tối ưu hóa hoạt động để đảm bảo lợi nhuận ổn định.
• Đối với nhóm Con chó: doanh nghiệp nên cân nhắc việc loại bỏ các sản phẩm hoặc dịch vụ này để tập trung nguồn lực vào những sản phẩm hoặc dịch vụ có tiềm năng tăng trưởng cao hơn.

Ưu – Nhược điểm của ma trận BCG

Ma trận BCG là một công cụ kinh doanh hiệu quả được nhiều doanh nghiệp trên toàn thế giới sử dụng. Mô hình này có một số ưu điểm sau:

• Dễ hiểu và dễ sử dụng: Ma trận BCG dựa trên 2 yếu tố chính là thị phần tương đối và tốc độ tăng trưởng của thị trường để đánh giá vị thế cạnh tranh của sản phẩm/dịch vụ. Điều này làm cho ma trận BCG trở nên dễ hiểu và dễ áp dụng cho cả các doanh nghiệp lớn và nhỏ.
• Ứng dụng đa ngành: Ma trận BCG có thể được áp dụng cho nhiều lĩnh vực khác nhau, từ sản xuất cho đến dịch vụ.
• Hỗ trợ doanh nghiệp đưa ra các quyết định chiến lược hiệu quả: Ma trận BCG giúp doanh nghiệp phân tích và đánh giá vị thế cạnh tranh của các sản phẩm/dịch vụ trong danh mục kinh doanh. Từ đó, doanh nghiệp có thể đưa ra các quyết định chiến lược phù hợp nhằm tối đa hóa lợi nhuận.

Ngược lại, ma trận BCG cũng có một số hạn chế sau:

• Ma trận BCG chỉ dựa vào hai yếu tố chính: thị phần tương đối và tốc độ tăng trưởng của thị trường để đánh giá vị thế cạnh tranh của sản phẩm/dịch vụ nên có thể không phản ánh đầy đủ tiềm năng phát triển của sản phẩm/dịch vụ đó.
• Ngoài ra, ma trận BCG cũng không xem xét đến các yếu tố khác như chi phí, lợi nhuận và khả năng cạnh tranh. Vì vậy, khi đưa ra các quyết định chiến lược dựa trên ma trận BCG, doanh nghiệp cần phải xem xét thêm những yếu tố này.

Một số lưu ý khi phân tích ma trận BCG

Để tính toán ma trận BCG một cách hiệu quả và chính xác, người phân tích cần chú ý những điểm sau:

• Sử dụng dữ liệu chính xác và đầy đủ: Bao gồm thông tin về tốc độ tăng trưởng của thị trường và thị phần tương đối để đảm bảo rằng kết quả phân tích không bị sai lệch.
• Kết hợp yếu tố định tính và định lượng: Đánh giá tình hình một cách toàn diện giúp doanh nghiệp có cái nhìn rõ ràng về tiềm năng phát triển thị trường và hiệu suất hiện tại.
• Tái đánh giá định kỳ: Vì thị trường và tình hình doanh nghiệp thay đổi theo thời gian nên cần cập nhật ma trận BCG thường xuyên để đảm bảo phân loại và định vị các đơn vị kinh doanh vẫn phù hợp.
• Sử dụng kết hợp với công cụ phân tích khác: Ma trận BCG chỉ là một phần trong quá trình phân tích chiến lược, vì vậy nên kết hợp với các công cụ phân tích khác như mô hình SWOT, PESTEL và phân tích ngành để có cái nhìn toàn diện về môi trường kinh doanh.

Các câu hỏi thường gặp về ma trận BCG

Khi nào thì doanh nghiệp nên sử dụng ma trận BCG?

Ma trận BCG được áp dụng để xác định các sản phẩm trong danh mục đầu tư của công ty, từ đó nhận diện được sản phẩm nào đang tạo ra lợi nhuận cao và sản phẩm nào không góp phần tích cực vào doanh thu. Qua đó, các doanh nghiệp có thể  biết được nên đầu tư thêm vào sản phẩm nào để gia tăng doanh thu và nâng cao vị thế cạnh tranh.

Các chiến lược nào được áp dụng dựa trên phân tích ma trận BCG?

Ma trận BCG cung cấp các chiến lược phù hợp cho các đơn vị kinh doanh chiến lược (SBU) để tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực theo từng định hướng. Mỗi nhóm trong ma trận tương ứng với một chiến lược cụ thể:

• Chiến lược xây dựng (Build): Tập trung vào việc đầu tư để tăng thị phần, áp dụng cho các SBU thuộc nhóm Dấu chấm hỏi.
• Chiến lược duy trì (Hold): Đầu tư lợi nhuận để mở rộng thị phần, phù hợp với các SBU trong nhóm Ngôi sao.
• Chiến lược thu hoạch (Harvest): Cắt giảm chi phí và tối ưu hóa lợi nhuận, được khuyến nghị cho các SBU trong nhóm Bò sữa.
• Chiến lược thoái vốn (Divest): Dần dần rút khỏi thị trường, thường áp dụng cho các SBU thuộc nhóm Con chó.

Lời kết

Trên đây là các thông tin liên quan đến ma trận BCG là gì và các thành phần của một ma trận BCG. Hy vọng rằng các doanh nghiệp sẽ áp dụng mô hình BCG một cách hiệu quả để xác định vị thế hiện tại của các sản phẩm/dịch vụ để phân bổ nguồn lực một cách hợp lý và triển khai các chiến lược kinh doanh hiệu quả.